پیشگفتار
با نگرش به این موضوع که بیش از یکصد سال از تأسیس کارخانجات متعدد صنعتی و بیش از ۶۰ سال از استخراج اولین چاه نفتی در ایران و آغاز عملیات بهره‌برداری از آن می گذرد اما متأسفانه کشور ما در مسیر توسعه صنعتی نه تنها پیشرفت چندانی نداشته بلکه از رقبای کم سابقه خود کشورهایی چون کره جنوبی، تایوان، هنگ کنک، سنگاپور و … که از داشتن منابع انرژی هم محرومند عقب مانده است. انتظار می رود که با درک واقعیات موجود و برای جبران بحران اقتصادی پیش روی کشور همه دلسوزان کشور با بهره‌گیری از دانش و فن آوری روز، سرعت عمل در اجرا – بازنگری و شناخت بهنگام ناکامی ها و همدلی و ایجاد ثبات بین ارکان تأثیر گذار در راه توسعه صنعت کشور بویژه صنایع وابسته به نفت بکوشند. در ضمن لازم می‌دانم در این راستا از راهنماییهای آقایان مهندس هنرپیشه، مهندس طغرایی، مهندس حاج وندا و آقای معمتدی تقدیر و تشکر نمایم.
فصل اول
مقدمه‌ای درباره پالایشگاه شیراز
مقدمه‌ای درباره پالایشگاه شیراز
پالایشگاه شیراز از سال ۱۳۵۲ فعالیت خود را در زمینه تولید فرآورده های نفتی آغاز نموده است. خوراک این پالایشگاه از چاههای نفتی گچساران بوسیله یک خط لوله ۱۰ اینچی به طول ۲۴۸ کیلومتر و بوسیله ۳ تلمبه خانه و هر تلمبه خانه دارای ۳ توربین از نوع رستون ۱۵۰۰ و با فشا (psia) 1950 تأمین می‌گردد. نفت خام ابتدا به تأسیسات انتهایی خط لوله مستقر در پالایشگاه رسیده و از طریق خطوط به مخازن موجود فرستاده می شود. پالایشگاه شیراز دارای ۳ ایزو بر اساس استاندارهای زیر می باشد:
سیستم مدیریت کیفیت بر اساس استاندارد ISO-9001 در سال ۲۰۰۰
سیستم مدیریت یکپارچه بر حسب استاندارد ISO-14001 در سال ۱۹۹۶
سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای بر حسب استاندارد OHSAS-18001 در سال ۱۹۹۱٫
با بسته شدن پالایشگاه آبادان متخصصین پالایشگاه شیراز اقدام به تغییر لازم با توجه به امکانات خود در دستگاهها و روشهای تولید نمودند تا بخشی از محصولات جدیدی را که در قبل توسط آن پالایشگاه عرضه می‌شد تأمین نماید. پس از بازسازی پالایشگاه مذکور تولید آن محصولات نیز کماکان متوقف نگردیده است.
تولید چند نوع حلال و بهبود روش تولید سوخت جت و قیر و کوشش در بالا بودن ظرفیت تولید پالایشگاه و دستگاههای مختلف آن از جمله اقدامات فوق بوده است.
در این زمینه نصب ۲ عدد دیگ بخار جدید نصب دستگاه تصویه آب صنعتی، طراحی و خریداری اجناس و نصب واحد جدید قیر دمیده توسط پالایشگاه و همچنین آغاز عملیات نصب چند مخزن جدید از جمله پروژه های توسعه این پالایشگاه می باشد.
حضور گروههای جهاد خود کفایی و بروز استعدادهای کارشناسان ایرانی در پالایشگاه شیراز درخشش و کارایی پرثمری داشته است. در اثر هماهنگی گروههای عملیاتی و مهندسی و تعمیراتی و سیستم تدارکاتی و با بهره گیری از امکانات آزمایشگاهی و نیز گروههای ایمنی و آتش نشانی و بهداری در پیش گیری و مقابله با سوانح و همچنین هدایت و رهبری مدیران صنعت و نفت و حمایت اولیاء امور سطح تولید پالایشگاه تا ۷۶۳۰ مترمکعب در روز یعنی ۲۰درصد بالاتر از ظرفیت طراحی شده ارتقاء پیدا کرده است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار ………………………………………………………………………………… ۱
فصل اول : مقدمه‌ای درباره پالایشگاه شیراز ……………………………… ۲
فصل دوم : ارزیابی بخشهای مرتبط با رشته علمی کارآموزی ……. ۵
– نگاهی گذرا به پالایشگاه شیراز ………………………………………………………….. ۶
– دستگاه تقطیر نفت خام ………………………………………………………………………… ۶
– فراورده‌های دستگاه تقطیر در جو و خلاء ………………………………………… ۱۰
– دستگاه گوگردزدایی نفتا و تبدیل کاتالیستی ……………………………………. ۱۳
– دستگاه بازیابی گاز مایع و تصفیه آن با مراکس …………………………….. ۱۴
– دستگاه قیر دمیده ………………………………………………………………………………… ۱۵
– دستگاه کاهش گرانروی ……………………………………………………………………… ۱۵
– دستگاه گوگردزدایی نفت سفید ………………………………………………………….. ۱۶
– دستگاه تصفیه نفت سفید با مراکس ………………………………………………….. ۱۶
– دستگاه تصفیه نفتای سبک با مراکس ……………………………………………….. ۱۷
– دستگاه تصفیه گاز با آمین ………………………………………………………………… ۱۷
– دستگاه تهیه هیدروژن ……………………………………………………………………….. ۱۷
– دستگاه آیزو ماکس …………………………………………………………………………….. ۱۸
– دستگاه بازیافت گوگرد ………………………………………………………………………. ۱۹
– مجتمع نیروگاهی پالایشگاهی پالایشگاه شیراز ……………………………….. ۱۹
– بارگیری مواد نفتی ……………………………………………………………………………… ۲۱
فصل سوم : آزمون آموخته‌ها از واحد تقطیر نفت خام …………………….. ۲۴
– مقدمه ……………………………………………………………………………………………………. ۲۵
– اصول تقطیر نفت …………………………………………………………………………………. ۲۷
– تقطیر تبخیر ناگهانی …………………………………………………………………………… ۲۸
– تقطیر با مایع پس‌ریز ………………………………………………………………………….. ۲۸
– انواع پس‌ریز ………………………………………………………………………………………… ۳۰
– نسبت مایع پس‌ریز ……………………………………………………………………………… ۳۲
– انواع روشهای تقطیر مواد نفتی ………………………………………………………….. ۳۲
– تقطیر محموله‌ای یا نوبتی …………………………………………………………………… ۳۳
– تقطیر مداوم …………………………………………………………………………………………. ۳۴
– اصول تقطیر ………………………………………………………………………………………… ۳۵
– محلول مایعات ایده‌آل …………………………………………………………………………. ۳۶
– محلول مایعات غیرایده‌آل …………………………………………………………………… ۳۷
– دستگاهها و وسائل تقطیر نفت خام …………………………………………………… ۳۹
– انواع وسایل تماس بخار و مایع ………………………………………………………… ۳۹
– سینی با کلاهک ……………………………………………………………………………………. ۴۰
– سینی دریچه‌ای ……………………………………………………………………………………. ۴۳
– برجهای انباشته ………………………………………………………………………………….. ۴۴
– اشکالات مکانیکی که باعث مختل شدن عمل تقطیر
و تفکیک می‌شوند ………………………………………………………………………………….. ۴۶
– برجهای تقطیر، تفکیک و جذب …………………………………………………………… ۴۸
– بدنه سینی‌ها ………………………………………………………………………………………… ۵۱
– فاصله سینی‌ها …………………………………………………………………………………….. ۵۲
– سرپوشها یا کلاهک ها ……………………………………………………………………….. ۵۲
– طراحی اصلی ……………………………………………………………………………………….. ۵۳
– تشریح سیال ……………………………………………………………………………………….. ۵۵
– واحد اتمسفریک نفت خام …………………………………………………………………… ۵۶
– Belending – Naphta ……………………………………………………………………….. 60
– Kerosene (نفت سفید) ……………………………………………………………………….. ۶۱
– Gas oil (نفت گاز) ………………………………………………………………………………. ۶۱
– ته مانده نفت خام ………………………………………………………………………………… ۶۳
– Debutanizer ………………………………………………………………………………………. 63
– برج جداکننده ……………………………………………………………………………………….. ۶۴
– واحد خلاء …………………………………………………………………………………………….. ۶۵
– نفت گاز سبک خلاء …………………………………………………………………………….. ۶۷
– ته‌مانده برج خلاء …………………………………………………………………………………. ۶۹
– کوره …………………………………………………………………………………………………….. ۷۰
فصل چهارم :
– نفت خام و مشخصات و ترکیبات آن ……………………………………………….. ۸۱
– Carprock ……………………………………………………………………………………………. 81
– توزیع سیال در سنگ مخزن ……………………………………………………………… ۸۱
– سیالات …………………………………………………………………………………………………. ۸۲
– تجزیه نهایی نفت خام …………………………………………………………………………. ۸۲
– مشخصات نفت خام گچساران – خوراک پالایشگاه
شیراز ………………………………………………………………………………………………………. ۸۳
– هیدروکربن‌های موجود در نفت خام ………………………………………………… ۸۳
– الکن‌ها …………………………………………………………………………………………………… ۸۳
– آرنها یا آروماتیک‌ها ………………………………………………………………………….. ۸۴
– ترکیبات گوگرد در نفت خام ………………………………………………………………. ۸۴
– ترکیبات ازت ……………………………………………………………………………………….. ۸۵
– ترکیبات اکسیژن …………………………………………………………………………………. ۸۵
– ترکیبات فلزی ……………………………………………………………………………………… ۸۵
– نفت خام و توسعه پالایشگاه‌ها …………………………………………………………… ۶
– کاتالیست ……………………………………………………………………………………………… ۸۷
– کراکینگ ……………………………………………………………………………………………….. ۸۷
– کراکینگ کاتالیستی …………………………………………………………………………….. ۸۹
– عملیات هیدروکراکینگ ……………………………………………………………………….. ۹۰
- Catalit Reforming unit (CRU) ………………………………………… 91
– هیدروژن‌گیری (ساختن الفین‌ها) ………………………………………………………. ۹۴
فصل پنجم :
– Unifining ………………………………………………………………………………………. ۹۶
– مسیر خوراک ………………………………………………………………………………………. ۹۷
– Unicor …………………………………………………………………………………………….. 101
– Plat forming ……………………………………………………………………………….. 102
– مسیر خوراک ……………………………………………………………………………………… ۱۰۲
– Debutanaizer ……………………………………………………………………………… 105
– کمپرسور ……………………………………………………………………………………………. ۱۰۶
– واکنشهای Uniformer ………………………………………………………………….. 107
فصل ششم :
– تبدیل کاتالیستی …………………………………………………………………………………. ۱۱۲
– اکتان یا درجه آرام‌سوزی ………………………………………………………………… ۱۱۲
– چگونگی کارکرد فعل و انفعالات انجام شده در CRU …………………. 113
– ایزومر شدن ……………………………………………………………………………………….. ۱۱۴
– هیدروژن‌گیری در حین حلقوی شدن ………………………………………………. ۱۱۴
– هیدروکراکینگ ……………………………………………………………………………………. ۱۱۵
– سرعت فعل و انفعال ………………………………………………………………………….. ۱۱۵
– خوراک ………………………………………………………………………………………………… ۱۱۷
فصل هفتم :
– رأکتورها …………………………………………………………………………………………….. ۱۱۹
– طراحی رأکتورها ……………………………………………………………………………….. ۱۲۰
– رأکتورهای با جریان شعاعی …………………………………………………………… ۱۲۲
– رأکتورهای با جریان بالا و پایین …………………………………………………….. ۱۲۲
– تهیه کاتالیست ……………………………………………………………………………………. ۱۲۳
– ترکیبات کاتالیست …………………………………………………………………………….. ۱۲۴
– آلومینا ………………………………………………………………………………………………… ۱۲۶
– کاتالیست‌هایی که در صنعت مصرف می شوند …………………………….. ۱۲۶
– نشانه فلزی روی پایه کاتالیست ………………………………………………………. ۱۲۷
– اندازه کاتالیست …………………………………………………………………………………. ۱۲۸
– سموم کاتالیست ………………………………………………………………………………… ۱۲۸
فصل هشتم :
– درجه حرارت فعل و انفعال ……………………………………………………………….. ۱۳۳
– فشار ……………………………………………………………………………………………………. ۱۳۴
– استحصال بوتان و هیدروکربورهای سبکتر از آن ………………………… ۱۳۶
– کنترل مقدار کلر و آب ……………………………………………………………………….. ۱۳۶
– کنترل کلر ……………………………………………………………………………………………. ۱۳۸
– کنترل آب ……………………………………………………………………………………………. ۱۳۹
– رفع عیب ……………………………………………………………………………………………… ۱۴۰
– تقلیل بازدهی ………………………………………………………………………………………. ۱۴۱
– مسمومیت کاتالیست ………………………………………………………………………….. ۱۴۲
– رنگ محصول …………………………………………………………………………………….. ۱۴۲
– گرفتگی و خورندگی …………………………………………………………………………… ۱۴۳
فصل نهم :
– احیاء جوان‌سازی ………………………………………………………………………………. ۱۴۷
– سوزاندن کک ……………………………………………………………………………………… ۱۴۷
– مرحله دوم کک سازی ………………………………………………………………………. ۱۴۸
– جوان‌سازی ………………………………………………………………………………………… ۱۴۹
– احیاء ……………………………………………………………………………………………………. ۱۴۹
– سولفوره کردن و راه‌اندازی ……………………………………………………………… ۱۴۹
– محاسبه میزان کک سوخته شده کاتالیست …………………………………….. ۱۵۰
– مرحله حذف گوگرد …………………………………………………………………………… ۱۵۱
– شستن و تمیز کردن گردشی محلول کاستیک ………………………………… ۱۵۱
– احیاء در خارج از پالایشگاه ………………………………………………………………. ۱۵۳
– خارج از کنترل شدن درجه حرارت ………………………………………………….. ۱۵۳
منابع …………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۶
